Το “burnout” ως σύνδρομο και ως φαινόμενο με αιτιολογία και συμπτωματολογία απασχολεί τον επιστημονικό κόσμο μόλις τα τελευταία τριάντα χρόνια. Τον όρο εισήγαγε ο Αμερικανός ψυχαναλυτής, βραβευμένος με Νόμπελ, Δρ. Herbert J. Freudenberger το έτος 1974, ο οποίος ήταν και ο πρώτος ιστορικά επιστήμονας που μελέτησε το σύνδρομο αυτό. Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης ή αλλιώς burnout, είναι το σύνδρομο στα πλαίσια του οποίου ο εργαζόμενος χάνει το ενδιαφέρον και τα θετικά συναισθήματα που είχε για τους πελάτες ή την εργασία του, παύει να είναι ικανοποιημένος από τη δουλειά του και την απόδοσή του και αναπτύσσει μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό του.
Η πιθανότητα εμφάνισης του burnout σε έναν εργαζόμενο «…εξαρτάται από τον τρόπο που ο επαγγελματίας ερμηνεύει και αντιμετωπίζει τις στρεσογόνες συνθήκες στην εργασία, από τα κίνητρα που τον ωθούν να εργαστεί στο συγκεκριμένο χώρο εργασίας, από τις προσδοκίες που έχει από αυτόν και άλλα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του» (Παπαδάτου και Αναγνωστόπουλος).
Που οφείλετε όμως το σύνδρομο αυτό;
Δύο είναι οι κυριότεροι παράγοντες με τους οποίους σχετίζεται η εμφάνιση του burnout:
- Η προσωπικότητα του εργαζομένου και
- Το εργασιακό περιβάλλον.
Σχετικά με το εργασιακό περιβάλλον, υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά που συνδέονται άμεσα με την επαγγελματική εξουθένωση, όπως: φόρτος εργασίας, ανεπαρκής ενθάρρυνση, έλλειψη ισότητας, σύγκρουση αξιών και τέλος, δυσάρεστο περιβάλλον.
Βέβαια η επαγγελματική εξουθένωση δεν εμφανίζεται μέσα σε ένα βράδυ. Αντίθετα, τα προβλήματα επιδεινώνονται σταδιακά. Από τη στιγμή που οποιοσδήποτε- σε οποιοδήποτε επάγγελμα και επίπεδο εργασίας- μπορεί να υποφέρει από επαγγελματική εξουθένωση, είναι απαραίτητο ο επαγγελματίας να μπορεί να αναγνωρίζει τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης πριν ξεφύγουν από τον έλεγχό του. Κάποια από τα χαρακτηριστικά του burnout είναι:
- Έλλειψη κινήτρων. Θυμάστε τότε που δουλεύατε σκληρά για να ολοκληρώσετε ακόμα και πράγματα που δεν απαιτούνταν από εσάς; Θυμάστε τότε που είχατε κίνητρα και φιλοδοξίες στην αρχή της καριέρας σας; Συγκρίνετε το με το πώς αισθάνεστε σήμερα. Αν δεν σας ενδιαφέρει πια να κάνετε μία υποδειγματική δουλειά, αν η μόνη φιλοδοξία σας είναι να φύγετε από τη δουλειά σας όσο γρηγορότερα γίνεται ή αν πιάνετε τον εαυτό σας να κάνει μόνο την ελάχιστη δουλειά που θα μπορούσε- μη έχοντας καμία φιλοδοξία για πρόοδο- τότε ίσως έχετε ένα από τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης.
- Έντονη αποστροφή για την εργασία σας. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους η εργασία μπορεί να είναι αφόρητη. Ίσως αντιπαθείτε το διευθυντή σας, ίσως σας έχει κουράσει ο φόρτος εργασίας, ίσως δεν εκτιμούν την προσφορά σας ή νιώθετε ότι δεν μπορείτε να βοηθήσετε τους πελάτες σας. Επίσης, ίσως αισθάνεστε ότι η δουλειά σας δεν σας προσφέρει πια καμία πρόκληση και ότι το έργο σας έχει γίνει μονότονο και επαναληπτικό. Ίσως νιώθετε ότι έχετε κολλήσει για καιρό στην ίδια θέση και γι’ αυτό έχετε χάσει τον ενθουσιασμό για την εργασία σας. Το αίσθημα αυτό της αδιαφορίας σχετίζεται επίσης με την επαγγελματική εξουθένωση.
- Αίσθηση αποξένωσης. Αρχίσατε πρόσφατα να αισθάνεστε απομονωμένοι από τους συναδέλφους σας; Αποφεύγετε τις κοινωνικές επαφές και τις συζητήσεις μαζί τους; Αρχίσατε να δυσφορείτε με το κακό τους χιούμορ ή τις φιλοδοξίες τους; Το να διαχωρίζετε τον εαυτό σας από τους συναδέλφους σας και το υπόλοιπο προσωπικό οδηγεί πάντα στην αποξένωση. Ο άνθρωπος που βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση συχνά αισθάνεται ότι «μένει απ’ έξω» (Όλοι φαίνονται να διασκεδάζουν με τη δουλειά τους, γιατί όχι κι εγώ;). Τα συναισθήματα αυτά μόνο επιδεινώνουν περισσότερο τη ματαίωση και την απογοήτευση.
- Προβλήματα υγείας. Η επαγγελματική εξουθένωση στο τέλος εκδηλώνεται με κάποια μορφή σωματικού προβλήματος. Σε αυτό το στάδιο πια οι περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν ή παραδέχονται ότι κάτι δεν πάει καλά. Τα πιο συχνά προβλήματα υγείας είναι οι επίμονοι πονοκέφαλοι, οι οσφυαλγίες και άλλα προβλήματα που σχετίζονται με το στρες. Οι άνθρωποι αυτοί ίσως έχουν επίσης προβλήματα ύπνου. Ίσως επίσης να έχουν υπερβολικά χαμηλά ή υψηλά επίπεδα βάρους ή να κάνουν κατάχρηση αλκοόλ. Τα αισθήματα αυτο-λύπησης είναι επίσης συχνά.
Πως όμως μπορεί να αντιμετωπιστεί το σύνδρομο αυτό;
Κάθε ένας από εμάς έχει διαφορετικό τρόπο να αντιμετωπίζει την επαγγελματική εξουθένωση που του προκαλεί η εργασία του. Κάποιοι από τους τρόπους αυτούς έχουν αποδειχθεί λειτουργικοί και κάποιοι άλλοι όχι. Για να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία την επαγγελματική εξουθένωση, είναι καταρχάς απαραίτητο να γνωρίζουμε την ύπαρξή της. Στη συνέχεια, είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι απαιτείται να προβείτε σε κινήσεις για την βελτίωση της διάθεσής σας ως προς την εργασία σας και ότι είστε σε θέση να κινητοποιηθείτε και να κάνετε αλλαγές ουσιαστικές που θα έχουν αντίκτυπο σε εσάς τους ίδιους προσωπικά και έπειτα το αντικείμενο εργασίας σας. Τότε, επιλέγουμε κάποια στρατηγική αντιμετώπισης που ταιριάζει περισσότερο με την κατάσταση. Οι σημαντικότερες κατηγορίες στρατηγικών είναι: Ø Να πράττετε με διαφορετικό τρόπο. Όταν μπορείτε να βρείτε ένα διαφορετικό τρόπο για να πετυχαίνετε τους ίδιους στόχους, τότε εκμηδενίζετε την αίσθηση του ότι είστε παγιδευμένος - αβοήθητος. Επίσης, βελτίωση των ικανοτήτων στην επικοινωνία, τη διαπραγμάτευση, την έκφραση των συναισθημάτων και την ανάπτυξη της διεκδικητικότητας (όπως το να λέμε «όχι» όταν χρειάζεται).Ø Να κάνετε διάλειμμα. Κατά τη διάρκεια της εργασίας, ένας εργαζόμενος είναι πιθανό να βιώσει έντονο στρες. Όταν συμβεί αυτό, το ιδανικό είναι να «ξεφύγει» από την κατάσταση αυτή. Θα μπορούσατε να κάνετε ένα διάλειμμα για να ασχοληθείτε με ευχάριστες δραστηριότητες, όπως το να περπατήσετε, να συναντήσετε φίλους, ή οτιδήποτε είναι αυτό που σας ευχαριστεί.
Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι το κόστος του burnout σε προσωπικό επίπεδο μπορεί να μειωθεί με εντυπωσιακό τρόπο, εφόσον γίνει γνωστό ως έννοια και εφόσον συνηδειτοποιήσουν, όσοι επηρεάζονται από αυτό, ότι τους έχει «αγγίξει» αλλά, το πιο σημαντικό, ότι δεν είναι μόνοι τους και ότι μπορούν να το αντιμετωπίσουν.